Ш. Уәлихановтың қола мүсіні
Ш. Уәлихановтың қола мүсіні мүсінші Х.И.Наурызбаевтың үлгісі бойынша жасалып, тұғырға орнатылады (сәулетші Ш.Е.Уәлиханов). Постаменттің сыртқы жағын безендіру үшін Ш. Уәлихановтың қазақ ұлттық ою-өрнегі мен суреттері қолданылған. Бүйір жақтары оюлы тақтайшалармен көмкерілген. Монумент орналасқан алаңның сәулеттік шешімі салтанатты-көтеріңкі. Ескерткішке кіреберісі арқалет тақтайшасымен төселген. Ескерткіштің биіктігі 8 м. Авторлары 1970 жылы ҚазКСР Мемлекеттік сыйлығына ие болды. Шоқан Уәлиханов — ғалым, тарихшы, этнограф, фольклоршы, саяхатшы және ағартушы, әскери министрлік Бас штабының әскери-ғалым комитетінде, Ресей империясы сыртқы істер министрлігінің Азия департаментінде қызмет еткен, ұлты – қазақ.
Уәлихановтың зерттеулері
Уәлихановтың зерттеулері Императорлық Орыс Географиялық қоғамының еңбектерінде, Лондонда (1865 ж.) Элиз Реклюдің еңбектері жинағында басылымға шықты. Ш. Уәлиханов шығармаларының алғашқы басылымы 1904 жылы жеке кітаппен, этнография бөлімі бойынша Орыс Географиялық қоғамының жиырма тоғызыншы томымен жүзеге асырылды. 1961-1972 жылдары және 1984-1985 жылдары қайтадан Қазақстан Ғылым Академиясы Шоқан Уәлихановтың бес томдық шығармалар жинағын басып шығарады. Қазіргі уақытта «Манас» бүкіл әлемге әйгілі эпос болып табылады. Оны ғылыми әлемде алғаш рет Шоқан Уәлиханов жазып, халық даналығының туындысы, халық ертегілерінің энциклопедиялық жинағы, аңыздар мен мифтер, географиялық, діни ұғымдар, әдет-ғұрыптар мен дәстүрлердің энциклопедиялық жинағы деп атаған. Эпосты дала «Илиадасы» деп бағалады. Шоқаннан кейін де, оның зерттеулеріне қазақ ғалымдары зор үлес қосады. «Манас» туралы тұңғыш монографиялық еңбегін ұлы жазушы Мұхтар Әуезов жазған. 1971 жылы жарық көрген «Шоқан және Манас» Әлкей Марғұланның зерттеуі манастану бойынша қосқан тамаша үлесі болып табылады.
Орта Азия мен Шығыс Түркістанның зерттеушісі ретінде Уәлихановтың ғылыми еңбектері әлемдік ғылыммен танылған. Орта Азия мен Қазақстан халықтарының тарихын, географиясын және этнографиясын зерттейтін бірде-бір елеулі ғалым Уәлихановтың еңбектеріне сілтемелерсіз орағытып өтпейді. Бұл Уәлиханов еңбектерінің аса маңыздылығын көрсетеді.
