Әбу Насыр әл-Фараби (872 – 950 жж.)
Әбу Насыр әл-Фараби (872 – 950 жж.) – ортағасырлық шығыс философиясының ірі өкілдерінің бірі, әлемге әйгілі ойшыл, математик, музыка теоретигі, лингвист, ботаник, астроном және физик. Оның білім шеңбері өте кең болды – діннен, математикадан және философиядан музыка мен саясатқа дейін. Көптеген жылдар бойы философ Араб халифатының мәдени және саяси орталығы Бағдадта өтті. Мұнда ол ғылымның әртүрлі салалары мен тілдерін оқыды. Сонымен қатар, Бағдадта аудармашылар мектебі жұмыс істеді, онда Аристотель мен Платонның еңбектері зерттелді және аударылды. Онда ол ежелгі грек философтарының еңбектерімен танысып, Шығыс перипатетизмінің негізін қалаушылардың бірі болды – Аристотельдің билігіне негізделген ортағасырлық араб тілді мұсылман философиясы. Шығыс философы Аристотельден кейін «екінші мұғалім» деп аталды.
Әл-Фарабидің ғылыми мұрасы әр түрлі білім салаларын қамтитын 200-ге жуық ғылыми еңбек. Оның ең танымал еңбектері: «Ізгі қала тұрғындарының көзқарастары туралы Трактат», «философиялық трактаттар»және» Музыка туралы үлкен кітап». Ғалымның еңбектері ортағасырлық Еуропада еврей және латын тілдеріне аударылды. Оның еңбектері Еуропалық Қайта өрлеу дәуіріне үлкен әсер етіп, батыс пен Шығыстың мәдениеттері мен философияларын жақындастырудың байланыстырушы көпіріне айналды. Кейбір мәліметтер бойынша, Әл-Фараби бүкіл өмірінде 70-ке жуық тілді меңгерген. Философ ғылымдарды зерттеумен және жеке тұлға туралы ойлармен айналысты. Ол дүниетанымды, адамгершілікті, интеллектуалды дамуды, бостандық пен адам бақытын қалыптастыру мәселелеріне қызығушылық танытты. Әл-Фарабидің ғылыми саладағы жан-жақты ізденістері «ғылымдарды жіктеу туралы трактатқа»құйылды. Ол сол кездегі ғылымдарды қатаң тәртіппен тізімдеді, сонымен қатар олардың әрқайсысы зерттейтін тақырыпты анықтады. Мұндай трактат ғылыми қызметпен айналысқандар үшін таптырмас болды, Әл-Фарабиге дейін ешкім осындай ештеңе жазған жоқ. Қазақстанда әл-Фараби есімімен ең ірі оқу орны – Қазақ ұлттық университеті аталған, оның аумағында Ұлы философтың құрметіне аталған кітапхана бар. Шымкентте педагогикалық мәдениет институты да әл-Фарабидің есімімен аталады. 2019 жылдың тамыз айында Ыстамбұлда әл-Фарабидің этнографиялық мұражай-үйі ашылды. Этнографиялық мұражай-үйінің ашылуы Әл-Фарабидің 1150 жылдығына орайластырылған. Түркия, Иордания, Италия, Қытай, Египет, Болгария және басқа елдердің жетекші университеттерінде Әл-Фараби атындағы Ғылыми-білім беру орталықтары ашылып, табысты жұмыс істеуде. Әл-Фарабидің 1150 жылдығы ЮНЕСКО қамқорлығымен 2020 жылы халықаралық ауқымда аталып өтті.
